صنعت بیمه در ایران برعکس کشورهای توسعه‌یافته، هنوز روی تحولات دیجیتالی را به خود ندیده است و برخی آمارها نشان میدهد که حداکثر ۲۰ درصد از شرکت‌های بیمه‌ای در این کشور در فکر دیجیتالی‌شدن هستند. این درحالی است که کشورهای پیشرفته در صنعت بیمه از جمله آمریکا، چین، آلمان و... سال‌ها پیش استفاده از فناوری‌های نوین را آغاز کرده‌اند و اکنون نیز بخش مهمی از موفقیت چشمگیر خود را مدیون همین تغییر رویه هستند.
بررسی‌های پژوهشی حاکی است اکثر شرکت‌های بیمه‌ای در آمریکا یا چین تقریبا از همه فناوری‌های دیجیتالی برای ارائه خدمات به مشتریان خود استفاده می‌کنند؛ اما در نقطه مقابل، کشورهای کمتر توسعه‌یافته یا در حال توسعه هنوز نتوانسته‌اند بسترهای مناسب برای این مهم را فراهم سازند. از همین چند گزاره می‌توان دریافت که بهره‌مندی از ساختارهای دیجیتالی و حرکت به سمت فناوری‌های نوین با سطح توسعه‌یافتگی کشورها در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و زیرساخت فناوری ارتباط مستقیم دارد.
برای مثال ضریب نفوذ بیمه در ترکیه حدود ۱.۳ درصد برآورد می‌شود و شرکت‌های بیمه در این کشور هنوز در ابتدای راه دیجیتالی‌شدن هستند. یکی از مهم‌ترین موانع در مسیر آن‌ها بی‌اعتمادی و شکاکی شهروندان نسبت به بیمه و ناآگاهی مفرطشان از بیمه‌نامه‌های مختلف است به نحوی که حتی در بیمه‌های اجباری هم استقبال آن‌ها منطبق بر ضرروت نیست. برای مثال در ترکیه، بیمه جاری اتومبیل ۸۱ درصد و بیمه زلزله ۳۱ درصد بیمه‌شده دارد.
موارد دیگری همچون ضعف قانون و صدور مجوز نیز دست‌اندازهای قابل توجهی در مسیر دیجیتالی‌شدن بیمه در ترکیه به حساب می‌آید که البته این موضوع در کشورهای آمریکا و آلمان نیز به شدت دیده می‌شود، به نحوی که اتحادیه اروپا برای آلمان قوانین لازمالاجرایی در راستای حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان بیمه تدوین کرده است. با مقایسه روند تحولات دیجیتالی در غول‌های صنعت بیمه آشکار می‌شود که ایران با وجود تحرکاتی که برخی شرکت‌های بیمه داشته‌اند، همچنان از ضعف زیرساخت‌های دیجیتالی، موانع قانونی، نظارت‌های غیرضروری، بی‌اعتمادی و شکاکی ریشه‌دار جامعه به بیمه و... رنج می‌برد و همین چالش‌ها باعث شده هنوز فرآیند دیجیتالی‌شدن صنعت بیمه این کشور در ابتدای راه باشد؛ چالش‌هایی که سال‌ها پیش، از سوی شرکت‌های بزرگ بیمه‌ای شناسایی و رفع شده است. در ادامه این گزارش براساس تحقیقات کارشناسی پژوهشکده بیمه به بررسی فرآیند تحول دیجیتالی‌شدن صنعت بیمه در کشورهای توسعه‌یافته و مقایسه آن با ایران پرداخته‌ایم.
آمریکا، غول تحولات دیجیتالی
آمریکا در قله اینشورتک و تحولات دیجیتالی ایستاده است و آمارها نشان میدهد این کشور در سال ۲۰۱۸ موفق شده بیش از ۶۰ درصد از سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه اینشورتک را به خود اختصاص دهد. در این سال ۶۴ استارت‌آپ اینشورتک در ایالات متحده تاسیس شدند که با ۸ مورد موجود در انگلستان و هند که در رتبه دوم قرار دارند، فاصله معناداری دارد. برای بررسی تحولات دیجیتالی در صنعت بیمه ایالات متحده آمریکا نخست باید فناوری‌های مورد استفاده توسط استارت‌آپ‌های مهم این کشور را مورد بررسی قرار داد.
به طور خلاصه اینکه تمام این شرکت‌ها تقریبا از تمام ابزارهای نوین مبتنی بر فناوری اطلاعات استفاده می‌کنند. محصولات بیمه مبتنی بر داده‌کاوی مانند محصولات بیمه اتومبیل استفاده‌محور که مبتنی بر داده‌های حاصل از ابزارهای تلماتیک است، فروش و بازاریابی آنلاین، ابزارهای اینترنت اشیا برای منازل مسکونی، محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی، بیمه‌های همتا به همتا با استفاده از فناوری زنجیره بلوکی و استفاده از گجتهای پوشیدنی برای بیمه‌های درمان یا عمر، همگی در بین اینشورتک‌های آمریکایی دیده می‌شوند.
نقطه ضعف صنعت بیمه در این کشور اما قوانین و مقررات است که چابکی مورد نیاز را ندارد و آنطور که پژوهشکده بیمه در نشریه گزارش موردی خود نوشته است، به نظر می‌رسد موانع قانونی زیادی بر سر راه توسعه تحول دیجیتال این کشور وجود دارد و حتی برای فروش و ارسال اینترنتی بیمه هم مشکلات زیادی برای شرکت‌ها ایجاد می‌شود. یکی از چالش‌های مهم در زمینه مقررات و قوانین، ایالتی بودن نظارت و قانونگذاری است که باعث می‌شود اینشورتک‌ها برای ورود به هر ایالت مجبور به رعایت قوانین متفاوتی شوند که کار را برای آن‌ها دشوار می‌کند. البته تشکیل کارگروه ویژه فناوری و نوآوری و سه کارگروه زیرمجموعه آن یعنی کلان‌داده، هوش مصنوعی و سرعت ورود به بازار برای هماهنگی مقررات مربوطه و اصلاحات مورد نیاز انجام شده که انتظار می‌رود روند تحول در قوانین و مقررات این کشور را سرعت ببخشد.
چین، بهشت قوانین دیجیتالی
موفقیت صنعت بیمه چین در تحولات دیجیتالی را باید در مواردی همچون نفوذ بالای اینترنت و تلفن همراه تحت تاثیر عواملی همچون جمعیت بالا، سرمایه‌گذاری کلان در حوزه اینشورتک‌ها و بهکارگیری فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و مراکز زیادی که برای حمایت و کمک به رشد و توسعه این نهاد‌ها تاسیس شده‌اند، جست‌وجو کرد. این زیرساخت‌ها باعث شده چین بعد از کشور آمریکا در رتبه دوم تحول دیجیتال صنعت بیمه قرار بگیرد و احتمالا امیدوار باشد که همچون برخی از حوزه‌های اقتصادی، در آینده گوی سبقت را از غول صنعت بیمه جهان هم برباید.
یکی از مهم‌ترین نقاط متمایز صنعت بیمه چین نسبت به سایر کشورهای موفق در این صنعت، منعطف‌بودن نهاد ناظر و انجام اقدامات مختلف در راستای بهبود و اصلاح قوانین و مقررات برای رفع موانع قانونی تحول دیجیتال بوده است که به نظر می‌رسد این اقدامات دارای پویایی زیادی بوده و همچنان نیز ادامه دارد. آنطور که پژوهشکده بیمه در تحقیقات خود به نتیجه رسیده، بزرگترین اقدامات انجام‌شده شامل تغییر نهاد ناظر و ادغام دو نهاد نظارتی بانک و بیمه برای هماهنگی نوآوری‌های حوزه فین‌تک است. بررسی‌ها نشان میدهد در چین نیز توزیع و فروش آنلاین بیمه، بخش عمده‌ای از فعالیت‌های اینشورتکی را شامل می‌شود اما فناوری‌های تحول‌آفرینی مثل زنجیره بلوکی و هوش مصنوعی هم در زمره فناوری‌های پرکاربرد در صنعت بیمه چین به حساب می‌آید.
آلمان، توسعه در زیرساخت‌ها، انعطاف‌ناپذیر در مقررات
آلمان در زمینه سرمایه‌گذاری و منابع مالی، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، امکانات شتابدهی برای فعالیت‌های اینشورتکی و از همه مهم‌تر بازار و نیز وجود شرکت‌های بیمه بزرگ و توسعه‌یافته، فضای بسیار مناسبی برای تحول دیجیتال و فعالیت‌های اینشورتکی خود فراهم کرده است. وجود چند مرکز یا قطب نوآوری در شهرهای مهم آلمان و فراوانی سرمایه‌گذاران خطرپذیر و حتی سرمایه‌گذاران خارجی و بین‌المللی، فضای خوبی برای فعالیت اینچنینی فراهم آورده است.
البته در زمینه نهاد ناظر، خشک و انعطاف‌ناپذیر بودن آلمانی‌ها به قوانین هم سرایت کرده است به شکلی که نه این قوانین برای فعالیت‌های مرتبط با تحول دیجیتال اصلاح و تعدیل شده و نه قوانینی مرتبط با این حوزه وضع شده است، بلکه همان مقررات واسطه‌های فروش و شرکت‌های بیمه برای اینشورتک‌ها نیز اعمال می‌شود. این در حالی است که در اغلب کشورهای موفق در صنعت بیمه، تسهیلات مقرراتیِ زیادی برای فعالیت‌های نوآورانه و فناورانه ایجاد شده که از جمله آن می‌توان به تاسیس نهادی با عنوان جعبه شنی مقرراتی در چین اشاره کرد که بیانگر محیطی کنترل‌شده از نظر مقرراتی و با قوانین سهل‌تر است. البته اتحادیه اروپا برای حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و مشتریان صنعت بیمه، مقرراتی وضع کرده که آلمان ملزم به اجرای آنهاست، اما این قوانین بیشتر در قامت رهنمود باقی مانده است.
شرایط ایران چگونه است؟
فعالان صنعت بیمه در ایران، چالش‌های عمده را در فقدان زیرساخت‌های مناسب دیجیتالی، پایین‌بودن سطح تفکر دیجیتالی‌شدن در مدیران شرکت‌های بیمه و ضعف قوانین و محدودیت‌های ایجادشده توسط نهاد ناظر جست‌وجو می‌کنند. مقایسه وضعیت ایران با کشورهای مورد بررسی در این گزارش نشان میدهد که ایران در بخش توسعه زیرساخت‌ها نیازمند تحولی جدی است تا بتواند علاوه بر استفاده از فناوری‌های نوین، اعتمادسازی لازم در سطح جامعه را هم انجام دهد. ایران در بخش چالش‌های قانونی، تشابهاتی با کشورهای مورد بررسی به خصوص آلمان دارد و در ایران صرفا مقررات دلالی بیمه اصلاح و تاحدودی برای فروش اینترنتی بیمه متناسب‌سازی شده است. در تمام کشورهای مورد بررسی مثل ایران، عمده فعالیت‌ها معطوف به فروش و توزیع اینترنتی بیمه و وب‌سایت‌های تجمیع‌کننده یا مقایسه قیمت است اما برخلاف ایران، هوش مصنوعی و کلان‌داده بسیار مورد توجه قرار گرفته است.