شاید این جمله اغراق نباشد که بگوییم ما در عجیب‌ترین دوران تاریخ زندگی میکنیم. دورانی که در آن بشر با تمام ادعایش تسلیم شرایط شده است. او نیست که تعیین می‌کند اوضاع چطور پیش برود، شرایط است که به او می‌گوید چه کند و چه نکند. استارتاپ‌ها هم قصه‌شان در این سال‌ها کم عجیب نبود و نیست. در این دو سالی که انسان‌ها تسلیم ویروس تاجداری شدند که ناغافل از راه رسیده بود، استارتاپ‌ها از بزرگترین و نامدارترین تا گروه‌های کوچک و نوپا که در دنیا و البته ایران در مسیر رشد بودند، سپر انداختند و برخی میدان را واگذار کردند، اما بخش عجیب ماجرا این است که در همین واویلایی که انسان‌ها در کشورهای مختلف درگیر آن بودند، بعضی استارتاپ‌ها پله‌های ترقی را یکی پس از دیگری طی می‌کردند و بر موج نیازهای تازه خلق شده مردم شهر، سوار بودند و هر روز برای نیازهایی که آدمها را مستاصل و درمانده کرده بود، خدمتی تازه ارائه می‌کردند.
ما اما قرار نیست از کرونا بگوییم و آنچه با ما کرد و شرایطی که هنوز گرفتارش هستیم را برایمان رقم زد. قرار است در این صفحه از استارتاپ‌هایی بگوییم که نه فقط با ورود و شیوع و جهانگیری کرونا، بلکه به دلایل بسیار دیگر در فهرست 90 درصد استارتاپ شکست خورده‌ای قرار می‌گیرند که آمارهای جهانی ارائه می‌دهند. سال گذشته نشریه فوربز از نتایج پژوهشی گفت که نشان می‌داد از هر ۱۰ استارتاپ، ۹ مورد شکست می‌خورند. دلایل شکست‌ها چندان متنوع نیست و مطالعات صورت گرفته در این زمینه مواردی که در این شکست نقش دارند را نهایتا در 20 مورد مشخص و پرتکرار دسته‌بندی کرده است.
این قصه‌ها را شاید از زبان کسانی که شکست را جایی در گذشته جا گذاشته‌اند؛ بتوان شنید. رویدادهایی با این هدف در دنیا و ایران برگزار می‌شود تا مدیران این استارتاپ‌ها، قصه شکست و دلایل آنرا برای آنها که در ابتدای راه یا در اوج سرخوشی موفقیت استارتاپ‌هایشان هستند، روایت کنند تا شاید چراغ راهی باشد در این راه که پایانش آماری است که می‌گوید 90 درصد احتمال شکست را در نظر بگیرید و یا به عبارت بهتر: « قبل از یادگیری مسیر پیروزی، با مسیرهای شکست آشنا شوید»
اینوتکس 2019 در بخشی از برنامه‌های خود تریبونی به استارتاپ‌های بزرگ ایرانی داد تا درباره شکست استارتاپ خود بگویند. «بامیلو» یکی از آن استارتاپ‌های پر سرو صدا بود که در نقطه‌ای خاموش شد. «پشوتن پورپزشک» مدیرعامل این استارتاپ در اینوتکس گفت: «درصد بسیاری از استارتاپ‌ها شکست می‌خورند. یکی از دلایل این شکست کپی کاری بدون داشتن خلاقیت و ارزش افزوده است. البته هر خلاقیتی لزوما منجر به موفقیت و مصون بودن از شکست نمی‌شود. خلاقیت باید کاربردی باشد، نه صرفا خلاقیتی که برای خودتان جذاب باشد»
«محی‌الدین سنیسل» بنیانگذار دونیت هم که یکی از موفق‌ترین استارتاپ‌های حوزه کرادفاندینگ را در ایران راه‌اندازی کرد و چند سالی است که فعالیت آن متوقف شده است، در نشست اینوتکس به موردی اشاره کرد که شاید از نظر بسیاری از صاحبان کسب و کار دور باشد، اما نکته حایز اهمیتی است، او معتقد است: «کارآفرین با انگیزه در برابر تمام مشکلات می‌جنگد و سعی می‌کند آنها را حل کند. من هم تا جایی که می‌شد همین کار را کردم اما گاهی به نقطه‌ای می‌رسیم که امیدی به حل کردن مشکلات نیست. در این نقطه کارآفرین قید محصولش را می‌زند. زمانی که مسیر استارتاپ با مسیر ما در یک راستا نیست، باید به خودمان بگوییم حتی اگر این ایده چیزی باشد که بتواند دنیا را تغییر دهد من آن آدمی نیستم که این کار را می‌کنم و آن را تعطیل می‌کنم. داشتن یک استارتاپ یا کسب و کار قسمتی از زندگی یک کارآفرین است؛ همه آن یا بالاتر از آن نیست»
«امیر حسین حسینی نژاد» که استارتاپ می‌بریم را که در حوزه حمل و نقل شهری و اشتراک سفر طراحی و راه‌اندازی کرده بود و فعالیت آن در سال 97 متوقف شد، در مورد علت شکست این استارتاپ در نشست اینوتکس گفت: «شکست می‌بریم به این دلیل بود که ما مشکلی برای درست کردن و سر و سامان دادن به آن نداشتیم. در اواخر کار به درآمدزایی خوبی رسیده بودیم و جامعه مشتریان و رانندگان وفادار خوبی داشتیم. اما حقیقت این بود که بازار به ما نیازی نداشت» علت شکست استارتاپ‌ها در مطالعات صورت گرفته در 20 تا 25 مورد دسته بندی شده است. اما شنیدن روایت این شکست‌ها و تجربه‌ها از زبان آدم‌هایی که آنها را زندگی کرده‌اند تاثیر دیگری دارد. امروز وضعیت اکوسیستم استارتاپی ایران از سویی تحت تاثیر مستقیم شرایط اقتصادی و سیاسی است و از سویی متاثر از نیازهایی که تغییر اجباری سبک زندگی در دوران کرونا برای مردم ایجاد کرده است.
مطالعات جهانی نشان می‌دهد وضعیت اکوسیستم استارتاپی در ایران از منظر کمی و کیفی شرایط چندان دلچسبی ندارد. این در حالی است که در سال‌های میانی دهه 90 استارتاپ‌ها خیز بلندی را تجربه کردند و شاید بتوان گفت دورانی طلایی را پشت سر گذاشتند. دورانی که از آن تنها چند استارتاپ توانستند تا امروز به حیات خود ادامه دهند.
اگر بخواهیم نگاهی به وضعیت اکوسیستم استارتاپی ایران در دنیا داشته باشیم، گزارش اخیر Startup Blinkشاید بتواند تصویری دقیق در اختیارمان قرار دهد.در روزهای ابتدای شهریور ماه مرکز پژوهشی Startup Blink که در زمینه مطالعات جهانی اکوسیستم استارت‌آپی فعالیت می‌کند، در گزارش سالانه خود از وضعیت جهانی اکوسیستم استارت‌آپی شهرها و کشورهای جهان را براساس کمیت، کیفیت و محیط کسب‌وکار استارت‌آپی رتبه‌بندی کرده است. در فهرست 100 کشوری که در این گزارش رتبه بندی شده‌اند، ایران جایگاهی ندارد. تهران هم با ۱۷۴ پله سقوط، در میان هزار شهر برتر از نظر فضای اکوسیستم استارت‌آپی در جایگاه ۵۱۲ قرار گرفته است. در بخش توضیحات مربوط به اکوسیستم استارتاپی ایران در این سایت، آمده است اکوسیستم ایران در رتبه 109 جهانی قرار دارد و رتبه 9 خاورمیانه قرار دارد. این سایت همچنین عنوان کرده است استارتاپ‌ها در ایران از سال 2020 دارای حرکت منفی -19 هستند. صنایع ایده‌الی که بر اساس مطالعات Startup Blink در ایران شانس موفقیت دارند، تجارت الکترونیک و خرده‌فروشی وFintech است. با وجود دسترسی به تمام این جزییات و اطلاعات دیگر در مورد اکوسیستم استارتاپی ایران، در منابع داخلی و خارجی، اطلاعات دقیق و رسمی از تعداد استارتاپ‌های ایرانی که ثبت شده، کار خود را آغاز کرده ولی در میانه راه شکست خوردند در دسترس نیست.
شکست اتفاقی است که 90 درصد استارتاپ‌ها آن را تجربه می‌کنند. تجربه‌ای که عوامل زیادی در آن دخیل هستند. اما آنچه این تجربه را متفاوت می‌کند آدم‌هایی هستند که با نگاه خاص خود به آن تجربه نگاه و تجربه دیگری خلق می‌کنند. این که تجربه بعدی آنها شکست باشد یا پیروزی بستگی به همان نگاه خاص دارد.